In 2023 is de ILT-IOD uitgebreid van 70 naar 132 medewerkers, wat heeft geleid tot meer onderzoekscapaciteit en een betere informatiegestuurde werkwijze. Er is veel geïnvesteerd in samenwerking met andere diensten, zoals de politie en omgevingsdiensten, bijvoorbeeld in de gezamenlijke aanpak van stookolie om schadelijke emissies te voorkomen.

ILT-IOD voerde ongeveer 20 onderzoeken uit, waaronder enkele grote onderzoeken naar zware milieucriminaliteit. Ook kleinere onderzoeken, zoals fraude met energielabels, hadden maatschappelijke impact.

Thema’s en prioriteiten

De ILT-IOD richt zich op die onderwerpen waar volgens de IBRA de grootste milieuschade ontstaat. Daarnaast doet de ILT-IOD vanuit haar wettelijke taak onderzoek naar fraude en integriteitsschendingen bij woningcorporaties. Dit onderwerp is apart benoemd bij haar belangrijkste risico’s.

In 2023 lag de focus op 6 onderwerpen met belangrijkste risico’s:

Afval
Bodem- en grondwaterkwaliteit
Reach en biociden (ZZS)
OAS en F-gassen
Emissies
Autoriteit woningcorporaties

De ILT-IOD richt zich binnen al deze onderwerpen ook op certificerende instellingen, intermediairs en facilitators.

Strafrechtelijke onderzoeken

In 2023 waren er bij de ILT-IOD ongeveer 20 lopende strafrechtelijke onderzoeken. Eind 2023 zijn er door de ILT-IOD 12 strafrechtelijke onderzoeken afgerond. Deze resultaten liggen onder de afgesproken doelstelling van 20 onderzoeken. Dit is deels te verklaren doordat bij de versterking van de ILT-IOD de opsporingsteams pas als laatste zijn uitgebreid. Deze medewerkers kwamen pas eind 2023 of zelf begin 2024 binnen. Daarnaast draait de ILT-IOD in samenwerking met politie en omgevingsdiensten 2 omvangrijke, strafrechtelijke onderzoeken naar zware milieucriminaliteit, die veel capaciteit vergen. Dit zijn het onderzoek naar DuPont/Chemours en het onderzoek naar Tata Steel.

Naast de reguliere onderzoeken zijn in 2023 4 rechtshulpverzoeken afgerond.

Afpakken crimineel vermogen

Omdat financieel gewin de belangrijkste drijfveer is voor het plegen van milieucriminaliteit, is bij alle strafrechtelijke onderzoeken aandacht voor het afpakken van crimineel verkregen vermogen. In 2023 heeft de ILT-IOD ongeveer € 800.000 conservatoir beslag gelegd. Conservatoir beslag is het beslag dat voorafgaand aan de rechtszaak wordt gelegd op bezittingen of bankrekeningen. Het totaalbedrag is minder dan het streefbedrag van € 10 miljoen. Dit komt vooral doordat de lopende onderzoeken in 2023 geen sterke financiële component hadden, of dat het onderzoek zich niet in de beslagfase bevond. Ook is de uitbreiding van de ILT-IOD, waarbij veel energie is gaan zitten in de werving en opleiding van nieuwe medewerkers een factor. Hieronder waren een groot aantal financiële rechercheurs. Kijkend naar de beslagdoelstellingen van andere Bijzondere Opsporingsdiensten zou een doelstelling van € 3.400.000 in verhouding zijn tot de grootte van de ILT-IOD.

In 2023 was het behaalde incasso, oftewel het geïnde bedrag van de schikking, ruim € 4,9 miljoen. Daarvan heeft € 4,8 miljoen betrekking op onderzoeken naar fraude met biotickets en herhaaldelijk witwassen door gebruik te maken van valse facturen. Het geschatte wederrechtelijk verkregen voordeel is berekend voor een bedrag van ruim € 5,8 miljoen.

Strafrechtelijke interventies boa’s

Naast onderzoeken door de algemene opsporingsambtenaren (aoa’s) van ILT-IOD is er in de strafrechtelijke handhaving een belangrijke rol weggelegd voor buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s). Per 1 januari 2023 waren 153 boa’s werkzaam binnen de ILT. Alle boa’s van de ILT dragen een zogenoemde ‘dubbele pet’. Dit betekent dat deze inspecteurs in de praktijk zowel toezichthoudende als opsporingsbevoegdheden hebben.

De boa’s van de ILT zijn formatief geplaatst bij verschillende toezichtteams en bevinden zich daardoor verspreid door de organisatie. De dagelijkse inzet valt onder de verantwoordelijkheid van de betreffende afdelingen Risicovolle Stoffen, Toezicht Marktordening, Toezicht Milieu en Toezicht Veilige mobiliteit.

De boa kan op basis van zijn bevoegdheden een proces-verbaal opmaken en dat - afhankelijk van de materie - sturen naar het FP of arrondissementsparket. Het betreft hier meestal relatief eenvoudig vast te stellen overtredingen en misdrijven (Strafrecht materiële wetten, Wet economische delicten en andere bijzondere wetten). De boa kan, in gevallen waarin de wet die mogelijkheid biedt, gebruikmaken van een strafbeschikking. Voor complexe zaken kan opsporing door de ILT-IOD worden gestart. De onderstaande cijfers zijn afkomstig uit het registratiesysteem van de ILT en zijn van toepassing op zowel zaken van het FP als de arrondissementsparketten.

Afdoeningen strafzaken

Het totaal aantal parketnummers dat in 2023 onder de ILT bij het FP is geregistreerd, bedraagt 269. Dit betreffen zowel zaken van de ILT-IOD als strafrechtelijke zaken van ILT-toezicht. Over datzelfde jaar zijn 204 parketnummers uitgestroomd; dat wil zeggen door het FP afgedaan.

In het jaar 2023 heeft het FP 30 parketnummers afgedaan op een totaal van 17 maatwerk onderzoeken. Onderstaande tabel (7) laat geregistreerde parketnummers zien die afkomstig zijn van (de Opsporingsdienst van) de ILT (kolom: Maatwerk). Daarnaast zijn 182 geregistreerde parketnummers (kolom: Standaard) afkomstig van de ILT, Toezicht en Handhaving. Standaard-processenverbaal zijn relatief ‘compacte’ strafdossiers waarin (nagenoeg) geen bijzondere opsporingsbevoegdheden zijn toegepast.

Versterking stelsel van vergunningverlening, toezicht en handhaving

Om de aanpak van milieucriminaliteit te versterken, is de ILT-IOD, de kleinste van de 4 bijzondere opsporingsdiensten, vanaf juli 2022 bijna verdubbeld in formatie (van 70 naar meer dan 130 medewerkers). Dit naar aanleiding van de aanbevelingen van de commissie Van Aartsen in 2021 om het stelsel van vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH-stelsel) te verbeteren (Commissie van Aartsen, 2021 ‘Om de leefomgeving’). 1 van de aanbevelingen was ‘Meer prioriteit, capaciteit en inzet voor strafrechtelijke handhaving en vervolging’. In de voorjaarsnota van 2022 is daarom een bedrag gereserveerd oplopend van 2 naar structureel € 6 miljoen (over een periode van 3 jaar) voor de versterking van de ILT.

Een aanzienlijk deel van de extra middelen is besteed aan de uitbreiding van medewerkers bij de ILT-IOD. Deze uitbreiding versterkt de informatiepositie en vergroot de mogelijkheden om meer strafrechtelijke onderzoeken uit te voeren. Er wordt tevens een sterkere verbinding gelegd tussen opsporing aan de ene kant en toezichtafdelingen aan de andere kant.

Groei ILT-IOD: Investeren in de toekomst

2023 stond voor de ILT-IOD in het teken van werven en opleiden. De werving van de ILT-IOD bestaat uit verschillende functies zoals coördinatoren van strafrechtelijke onderzoeken, dossiervormers, analisten, financiële en tactische rechercheurs. In totaal werden in 2023 meer dan 90 arbeidsvoorwaardengesprekken gevoerd.

Naast deze groei van de ILT-IOD, zijn ook veel ervaren medewerkers met pensioen gegaan. In 2023 is er, net als in 2022, dan ook flink geïnvesteerd in het werven en opleiden van rechercheurs en het laten behalen van de opsporingsbevoegdheid van onze nieuwe collega’s. Gemiddeld duurt een opleiding 6 maanden voordat een rechercheur daadwerkelijk aan de slag kan gaan in een strafrechtelijk onderzoek. Vervolgens zal het enige tijd duren voor de rechercheur zich ontwikkelt van startbekwaam naar vakbekwaam. De uitbreiding zette een stevige druk op de organisatie. Binnen het Programma Versterking Milieuopsporing was er daarom volop aandacht voor teamontwikkeling en leiderschap.

De extra capaciteit zal zich eind 2024 naar verwachting vertalen in meer onderzoeken en zichtbare resultaten.

Samenwerking met partners

De ILT-IOD heeft in 2023 meer nadruk gelegd op samenwerking met toezichtafdelingen binnen de ILT en met andere diensten. Zo is er samenwerking met toezicht gekomen voor de thema’s zeer zorgwekkende stoffen (ZZS), afval, bodem en kunststof. Er zijn expertsessies voor deze onderwerpen georganiseerd met deelname van de ILT, politie, omgevingsdiensten, Rijkswaterstaat en het RIVM.

Een ander goed voorbeeld van samenwerking tussen Opsporing en Toezicht is het Fraude Expertise Knooppunt (FEK). Dit heeft tot doel om de samenwerking op het gebied van toezicht en opsporing binnen de ILT-keten te versterken en uit te breiden. Hierin werkt de ILT-IOD samen met het team Specialistische handhaving binnen 1 van de toezichtafdelingen binnen de ILT. Het FEK is gericht op de (BOA)inspecteurs van de ILT om hen te adviseren, begeleiden en coachen en mee te rechercheren bij ingewikkelde handhaving. Steeds zal beoordeeld worden welk interventiemiddel het meest passend is, gericht op het te behalen effect. Daarmee ontstaat er een beter zicht op signalen binnen de markt, die weer als basis dienen voor nieuwe opsporingsonderzoeken.

ILT-IOD voerde ongeveer 20 onderzoeken uit, waaronder enkele grote onderzoeken naar zware milieucriminaliteit. Ook kleinere onderzoeken, zoals fraude met energielabels, hadden maatschappelijke impact.

Meer over deze onderzoeken en andere activiteiten van de ILT-IOD in 2023 leest u in het jaarverslag ILT-IOD 2023.