Naar aanleiding van het op 12 maart 2025 gepubliceerde rapport van Europol – de EU Serious and Organised Crime Threat Assessment 2025 (EU SOCTA) – is duidelijk geworden dat georganiseerde criminaliteit in Europa een fundamentele transformatie ondergaat. De analyse is meer dan een dreigingsrapport: het is een waarschuwing over hoe technologie, geopolitiek en digitale infrastructuur samenkomen in een snel evoluerend crimineel ecosysteem.

De veranderende DNA van georganiseerde misdaad

Het rapport is veelzeggend getiteld: “The changing DNA of serious and organised crime”. Volgens Europol is er sprake van een driedubbele verschuiving in de wijze waarop georganiseerde misdaad opereert:

Verstorend voor de samenleving;
Geworteld in de online wereld;
Versneld door opkomende technologieën zoals AI.

Deze veranderingen leiden tot nieuwe criminele tactieken, structuren en een toename van ‘hybride dreigingen’ waarin criminele netwerken samenspannen met statelijke actoren.

Hybride dreigingen: Staat en misdaad vervloeien

Het rapport toont aan dat georganiseerde criminaliteit niet alleen financieel gemotiveerd is, maar ook een geopolitiek instrument wordt. Staten bieden criminele groepen soms een ‘safe haven’ in ruil voor diensten zoals:

Cyberaanvallen;
Desinformatiecampagnes;
Witwassen van geld.

Deze samenwerking leidt tot hybride dreigingen die de democratische rechtsorde, sociale cohesie, economische stabiliteit en de veiligheid van burgers aantasten. Denk hierbij aan gerichte ransomware-aanvallen op infrastructuur of het verspreiden van desinformatie via sociale media.

De ‘woodpecker-tactiek’, zoals beschreven in het rapport, verwijst naar subtiele maar herhaalde verstoringen van systemen, vergelijkbaar met een specht die geleidelijk een boom verzwakt. Door kleine sabotageacties wordt vertrouwen in overheidsinstanties en systemen langzaam ondermijnd.

Criminaliteit gedijt online

Een van de meest verontrustende bevindingen is dat bijna alle vormen van zware georganiseerde criminaliteit tegenwoordig een digitale component bevatten. Van cyberaanvallen tot drugshandel – de online wereld is niet langer alleen een hulpmiddel, maar het toneel van de misdaad zelf.

Criminele netwerken gebruiken:

Dedicated platforms zoals EncroChat of Sky ECC voor communicatie;
Mainstream-apps met end-to-end encryptie zoals WhatsApp of Telegram, vaak misbruikt voor rekrutering, coördinatie en handel;
E-commerce en darkweb voor wapen- en drugshandel, mensenhandel en verkoop van vervalste medicijnen.

Zelfs geweld wordt online georganiseerd: via sociale media of gesloten fora worden huurmoordenaars geronseld en operaties gepland. Daarbij maken criminele netwerken gebruik van geweld als dienst: violence-as-a-service.

AI en technologie als katalysator

De opkomst van AI verandert het speelveld radicaal. Waar voorheen technische expertise nodig was om cybercrime te plegen, kunnen nu zelfs minder ervaren criminelen gebruik maken van AI-gestuurde tools. Europol spreekt zelfs van een mogelijke “AI fraud epidemic”.

Voorbeelden van AI-gefaciliteerde criminaliteit:

Investment fraud: overtuigende beleggingsfraude met AI-gegenereerde advertenties op sociale media;
Business email compromise: CEO-fraude met deepfakes en nagemaakte e-mails;
Romance scams: oplichting via datingapps met gebruik van voice-cloning en scripts gegenereerd door LLM’s;
CSAM: productie en verspreiding van synthetische kinderporno via generatieve AI.

De snelheid waarmee generatieve AI, deepfakes en andere technologieën zich ontwikkelen, maakt het moeilijk voor wetshandhaving om bij te blijven. Europol waarschuwt dat zelfs quantum computing op termijn een bedreiging vormt: criminelen kunnen nu al versleutelde data opslaan om die later te ontsleutelen (“store now, decrypt later”).

Corruptie in een digitaal tijdperk

Corruptie is de rode draad door alle criminele activiteiten. Niet alleen als zelfstandige misdaad, maar als facilitator van andere misdrijven: het kopen van overheidsinformatie, bescherming tegen vervolging, of infiltratie van publieke en private instellingen.

Deze corruptie digitaliseert:

Cryptovaluta als smeermiddel voor steekpenningen;
Online werving van ‘corruptibles’;
Corruptiebrokers die bemiddelen tussen criminele groepen en functionarissen.

Bijzonder zorgelijk is dat personen met toegang tot gevoelige IT-systemen doelwit zijn van corruptie, juist omdat zij digitale sleutelposities bekleden.

Jongeren en geweld: een opkomende trend

Het rapport wijst op de toenemende inzet van jonge daders in georganiseerde misdaad – vaak geronseld via social media. Ze worden ingezet als:

Geldmuilezels;
Drugskoeriers;
Cyberaanvallers (zoals ‘script kiddies’);
Geweldplegers of huurmoordenaars.

De rekrutering maakt gebruik van versleutelde communicatie, gamificatie en het verheerlijken van een gewelddadige ‘luxelevensstijl’. Hierdoor raken jongeren sneller betrokken bij ernstige delicten.

Sommige online gemeenschappen radicaliseren jongeren zelfs met extreme ideologieën. Dit leidt tot gruwelijke daden als marteling, seksuele uitbuiting en zelfs moord, allemaal gecoördineerd in digitale subculturen.

Misbruik van legale structuren en witwassen

Criminele netwerken infiltreren legitieme bedrijven om geld wit te wassen of illegale activiteiten te verbergen. Denk aan:

Horeca, vastgoed of logistieke bedrijven;
Shell companies die geldstromen maskeren;
Online betaalplatformen en cryptovaluta.

Een klassiek voorbeeld uit het rapport: een crimineel netwerk dat courierbedrijven bezat om geldstromen via pakketten te verbergen. Op deze manier integreren ze hun crimineel kapitaal in de reguliere economie.

De digitalisering van het financiële systeem zorgt voor extra risico’s:

Crypto-swapping en chain hopping maken transacties ontraceerbaar;
NFT’s, DeFi-platformen en darkweb-marktplaatsen worden ingezet voor witwaspraktijken;
Professionele witwassers creëren parallelle financiële systemen die buiten toezicht vallen.

Reflectie en aanbeveling

Het EU SOCTA-rapport is geen wetenschappelijke studie, maar gebaseerd op inlichtingen uit duizenden lopende onderzoeken. Toch sluit het aan bij bevindingen uit de academische wereld en jurisprudentie, bijvoorbeeld rond cryptotelefoons.

De Academic Advisory Group prijst het rapport, maar pleit voor méér wetenschappelijke onderbouwing en theoretische kaders. Hoewel het hoofdstuk over hybride dreigingen inhoudelijk belangrijk is, mist het volgens sommige critici scherpte en bewijsvoering.

Dat neemt niet weg dat het rapport een krachtige oproep is tot actie. Voor juristen, beleidsmakers, en handhavingsinstanties biedt het waardevolle inzichten in hoe georganiseerde misdaad zich transformeert in een digitale wereld – en hoe onze juridische en veiligheidsstructuren daarop moeten anticiperen.

Kortom, het DNA van georganiseerde criminaliteit verandert razendsnel. Een effectieve aanpak vereist méér dan repressie: samenwerking, innovatie, technologie en een breed maatschappelijk weerbaarheidsbeleid zijn essentieel.