Eind 2021 is in een vijftal strafzaken door de rechter vonnis gewezen conform gemaakte afspraken tussen het Openbaar Ministerie en de verdediging. Het is met name deze ontwikkeling die ervoor heeft gezorgd dat de discussie over het toepassen van procesafspraken in het Nederlandse strafproces actueler is dan ooit. Eerder, in de jaren ervoor, was wel een aantal malen geprobeerd om tot procesafspraken te komen, maar had de rechter afwijzend gereageerd. Op 27 september 2022 heeft ook de Hoge Raad zich uitgelaten over de toelaatbaarheid van procesafspraken in ons strafproces.

De strafzaken waarin eind 2021 procesafspraken zijn gemaakt, zijn vanuit de overbelaste strafrechtspleging tot voor kort instemmend ontvangen. Het streven naar het maken van dergelijke procesafspraken kreeg daardoor ook opvolging in andere strafzaken. De strafzaken waarin procesafspraken een rol spelen lopen enorm uiteen, zowel wat betreft aard en omvang, als bijvoorbeeld fase van het strafproces en feitelijke en juridische complexiteit van de zaak. Een analyse van de jurisprudentie legt de zwakke plekken bloot van de praktijk van procesafspraken en onderstreept waarom bij een voortschrijdende toepassing een meer structurele en met waarborgen omgeven procedure noodzakelijk is. Er zijn gewoonweg te veel rafelranden.

Procesafspraken zijn een eerste stap naar een nieuwe vorm van rechtspraak waarbij samenwerking en onderhandeling centraal staan. In dit artikel staan de auteurs stil bij de stand van zaken in ‘procesafsprakenland’ aan de hand van jurisprudentie. Zij bespreken het nut van procesafspraken voor de verschillende partijen en schetsen de praktijk in de tweede lijn. Daarbij staan zij onder andere stil bij de kwestie hoe het probleem van een mogelijk negatieve uitkomst wordt getackeld. Dilemma’s worden niet onbesproken gelaten en de bijdrage wordt afgesloten met een blik op de toekomst van procesafspraken.