De recente beantwoording van Kamervragen over het lekken van persoonsgegevens door ambtenaren aan criminelen legt een fundamenteel spanningsveld bloot: de toegang van ambtenaren tot gevoelige informatie tegenover de weerbaarheid van de overheid tegen ondermijnende invloeden. De brief van minister Van Weel van 8 juli 2025 schetst de actuele risico’s, bestaande preventie-instrumenten en de intensivering van de rijksbrede aanpak van corruptie.

Geen landelijke cijfers, wel ernstige zorgen

Het kabinet erkent dat het lekken van gegevens zoals adressen, kentekens en rijbewijsgegevens een reële dreiging vormt voor de veiligheid van burgers. In het licht van georganiseerde criminaliteit, waarin informatiepositie steeds vaker als strategisch wapen wordt ingezet, is de rol van ambtenaren kwetsbaar. Tegelijkertijd ontbreekt het aan een landelijk overzicht van het aantal ambtenaren dat is aangehouden of gestraft voor het ongeoorloofd delen van persoonsgegevens. De systemen van politie, Rijksrecherche en de Rechtspraak maken immers geen onderscheid naar functie of werkgever, waardoor alleen diepgaand dossieronderzoek hierover uitsluitsel zou kunnen geven.

Gemeentelijke verantwoordelijkheid en ondersteuning

Hoewel gemeenten primair verantwoordelijk zijn voor hun integriteitsbeleid, is er sprake van brede ondersteuning. Gemeenten nemen uiteenlopende maatregelen, waaronder het vragen van VOG-verklaringen, het uitvoeren van screeningsonderzoeken en het hanteren van richtlijnen uit de Ambtenarenwet 2017. Die wet verplicht overheidswerkgevers tot het voeren van een beleid gericht op het voorkomen van misbruik van bevoegdheden.

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) speelt hierin een centrale rol. Via handreikingen en normenkaders, zoals de ‘Norm Weerbare Overheid’, worden lokale overheden ondersteund in het signaleren van kwetsbaarheden. Ook wordt nadrukkelijk gewezen op het belang van zorgvuldige werving en selectie.

Signalenkaarten en leerkringen

De Rijksrecherche draagt bij met signalenkaarten over corruptierisico’s, gericht op ambtenaren en politieke ambtsdragers. Deze kaarten helpen bij het herkennen van subtiele signalen van beïnvloeding. Daarnaast verzorgt de Rijksrecherche presentaties bij gemeenten over bescherming tegen criminele druk.

Ook de Regionale Informatie- en Expertisecentra (RIEC’s) bieden ondersteuning, onder meer via leerkringen (zoals de leerkring VOG-P), toolboxen en trainingen. Monitoring en advisering per gemeente maken onderdeel uit van een bredere preventieve structuur.

Rol van de Autoriteit Persoonsgegevens

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) ziet toe op naleving van privacyregels binnen overheidsorganisaties. Het lekken van persoonsgegevens geldt als een datalek dat gemeld moet worden bij de AP én aan betrokkenen. De toezichthouder beoordeelt of de getroffen organisatie afdoende technische en organisatorische maatregelen heeft genomen en kan bij nalatigheid sancties opleggen. In september 2025 publiceert de AP een rapport specifiek over onrechtmatige raadpleging van persoonsgegevens door gemeenteambtenaren, met aanbevelingen voor verbetering.

Brede dreiging van infiltratie

De incidenten rond het lekken van gegevens zijn geen op zichzelf staand fenomeen. De minister wijst op de bredere dreiging van infiltratie van overheidsorganisaties door de georganiseerde misdaad. Volgens het Openbaar Ministerie en de AIVD wordt het corrumperen van ambtenaren inmiddels als verdienmodel gehanteerd. Criminelen beschikken over gespecialiseerde inlichtingenteams om ambtenaren te benaderen of te chanteren. Zulke informatie-inwinning kan leiden tot zeer ernstige gevolgen, zoals liquidaties.

Concrete maatregelen: focus op weerbaarheid

Binnen de in juni gepresenteerde rijksbrede anticorruptieaanpak krijgen bescherming van ambtenaren en versterking van de weerbaarheid van overheidsprocessen prioriteit. Een van de knelpunten die de minister benoemt, is het ‘jobhoppen’ van niet-integere ambtenaren naar andere overheidsorganisaties. Hiertegen wordt nog in 2025 een maatregelenpakket gepresenteerd, onder meer gericht op beter referentieonderzoek, uniforme toepassing van VOG’s en verscherpt screeningsbeleid.

Slotbeschouwing

De beantwoording van de Kamervragen laat zien dat het lekken van persoonsgegevens door ambtenaren niet losstaat van bredere corruptierisico’s binnen het openbaar bestuur. De combinatie van decentrale verantwoordelijkheid en centrale ondersteuning biedt een kader waarin gemeenten hun integriteitsbeleid verder kunnen versterken. Tegelijkertijd dwingen de ernst van de dreiging en de maatschappelijke impact tot versnelde en gecoördineerde actie.

De komende rapportages van de AP en het aangekondigde maatregelenpakket tegen ambtelijke corruptie zullen richtinggevend zijn voor de verdere vormgeving van deze aanpak. Daarbij zal het evenwicht tussen openbaarheid, informatietoegang en bescherming van persoonsgegevens onder toenemende druk blijven staan.