Rechtbank Amsterdam 4 mei 2016, ECLI:NL:RBAMS:2016:2661
Verdachte in deze zaak is Create Commerce bvba, een Belgische zusteronderneming van PlanB4you. Deze Belgische rechtspersoon wordt veroordeeld wegens grootscheepse oplichting en gewoontewitwassen in vereniging.
Het betreft oplichting met een digitaal marketingnetwerk-concept waarmee ruim € 3 mln inleggeld van circa 17.000 leden is gemoeid en waaruit forse geldbedragen zijn witgewassen, door de feitelijk bestuurder. Forse geldbedragen uit dit eigen misdrijf zijn witgewassen. Het beroep op de kwalificatie-uitsluitingsgrond wordt verworpen, behalve voor zover het beslagen geldbedragen betreft.
Er volgt vrijspraak voor de verbodsovertreding van de Wet op de Kansspelen, omdat de rechtbank het concept niet aanmerkt als een ‘piramidespel’, maar als een ‘Ponzi scheme’.
Klik hier voor de uitspraak in de zaak van de feitelijk leidinggever en hier voor de uitspraak in de zaak tegen PlanB4you.
Aan verdachte is ten laste gelegd dat zij zich in de periode van 1 juli 2013 tot en met 18 februari 2015 heeft schuldig gemaakt aan
- het medeplegen van oplichting, waarbij personen zijn bewogen tot afgifte van ongeveer 5 miljoen euro; en
- het medeplegen van het exploiteren van een piramidespel; en
- het medeplegen van gewoontewitwassen van ongeveer 5 miljoen euro.
Feiten
Centraal in deze zaak staat het concept PlanB4You. Dit concept werd gepresenteerd als een uniek netwerk marketing concept, waarmee leden extra inkomen kunnen opbouwen en aantrekkelijke producten met korting konden kopen. Informatie over dit concept werd met potentiële en bestaande leden gedeeld via een eigen website, filmpjes op het internet en sociale media, en bijeenkomsten/seminars in Nederland en België. Potentiële leden konden zich vanaf 1 juli 2013 inschrijven. Vanaf 1 oktober 2013 is het concept daadwerkelijk van start gegaan.
De verdienmodellen
Binnen het concept PlanB4You kunnen vijf verdienmodellen worden onderscheiden. Hierbij moet worden opgemerkt dat over de werking van deze modellen niet steeds gelijkluidend wordt gecommuniceerd en deze werking bovendien na verloop van tijd lijkt te wijzigen. Voor een goed begrip van het aangeboden concept volgt hieronder per verdienmodel een samenvatting, hoofdzakelijk gebaseerd op de analyse door de FIOD van de informatie die daarover via verschillende communicatiekanalen is verstrekt. Deze verdienmodellen luiden als volgt.
- het klikblokje
- de Brickx
- het actief inkomen
- het passief inkomen
- de Profit Parts.
Ad.1. Verdienmodel 1 – Het klikblokje
Als het account is geactiveerd kan het lid starten met het klikken op banners van ondernemingen in de webshop van PlanB4You. Een lid van PlanB4You kan een klikblokje aanschaffen voor €40. Het klikblokje bestaat uit 250 kliks en is de motor van een account, oftewel de sleutel die toegang geeft tot het overige gedeelte van de website.
Een lid moet per dag op maximaal tien banners klikken. Hierdoor krijgt een lid de keuze om een product uit de webshop aan te schaffen of om terug te keren naar een eerdere webpagina. Het klikken op een banner levert €0,20 op, met een maximum van €2 per dag. Na 25 dagen (250 kliks) heeft een lid €50 verdiend, is het klikblokje volgelopen en vervalt het klikblokje. Met de verdiende €50 kan het lid een nieuw klikblokje kopen voor €40 en houdt het lid €10 winst over. Het lid krijgt twee opties voor de besteding van deze €10. De eerst optie is om €7,50 uit te laten betalen op de eigen bankrekening en €2,50 te besteden in de webwinkel. De tweede optie is om de €10 te sparen voor de aanschaf van extra blokjes, zogeheten Brickx.
Van de circa 22.000 aanmelders hebben ongeveer 17.000 personen daadwerkelijk het eerste klikblokje volgestort en daarmee het account geactiveerd.
Ad.2. Verdienmodel 2 – De Brickx
Brickx zijn de bouwstenen van een account. Met één Brickx is een lid gekwalificeerd om actief inkomen te verdienen, zoals bedoeld in verdienmodel 3. De inkomsten uit Brickx komen uit publiciteit, waarmee wordt bedoeld de inkomsten uit advertenties en banners op de website van PlanB4You en de inkomsten uit eigen producten die PlanB4You aan derden verkoopt. De verdiensten van de Brickx variëren, omdat deze afhankelijk zijn van de dagwinst. Een lid kan maximaal 500 Brickx kopen en maximaal 2.500 Brickx bezitten. Een Brickx kost €40.
Uit een rekenvoorbeeld in een filmpje van PlanB4You op Youtube blijkt dat een Brickx per dag tussen €0,30 en €2 oplevert, afhankelijk van de dagwinst. Met de dagwinst wordt bedoeld de winst die twee dagen daarvoor is behaald. Het filmpje toont dat dagopbrengsten worden vastgesteld door opbrengsten uit publiciteit en projecten te delen door het totaal aantal actieve Brickx van alle leden. De gemiddelde dagwinst is €1 euro en als €50 is verdiend is de Brickx volgelopen. Van deze €50 kan voor €40 een nieuwe Brickx worden gekocht en de andere €10 kan voor €7,50 worden uitbetaald en voor €2,50 worden besteed in de webwinkel. De €10 kan ook gespaard worden, waarna, indien dat vier keer is gebeurd, automatisch een nieuwe Brickx wordt gekocht.
Ad.3. Verdienmodel 3 – Actief inkomen
In het filmpje genaamd ‘NL 2 – Uitleg actief inkomen PlanB4You’ volgt dat leden in aanmerking komen om actief inkomen te verdienen als zij een Brickx bezitten of als zij twee andere personen inschrijven bij PlanB4You. Zodra een lid is gekwalificeerd, ontvangt het lid 1% van de winst over de verkoop van producten in de webwinkel van PlanB4You. Dit betreft 1% van de winst uit aankopen die gedaan worden door de maximaal 62 personen die onder het lid hangen. Indien meer mensen lid worden en meer Brickx worden aangeschaft, zal het lid een hoger percentage van de winst uit de webwinkel verdienen. Om actief inkomen te verdienen is het niet verplicht dat een lid nieuwe leden inschrijft.
Ad.4. Verdienmodel 4 – Passief inkomen
Het aanbrengen van nieuwe leden is bij PlanB4You niet verplicht, maar leden worden wel beloond met maandelijks terugkerend passief inkomen voor mond-tot-mondreclame. Een lid kan namelijk geld verdienen via een binair stelsel. Zodra een lid andere personen gaat registreren, worden zij geplaatst in het passieve binaire stelsel tot en met de zesde laag van het aanbrengende lid. De eerste laag bevat twee personen, de tweede laag bevat vier personen, de derde laag bevat acht personen, de vierde laag bevat zestien personen, de vijfde laag bevat 32 personen en de zesde laag bevat 64 personen. In totaal kan een binair stelsel dus 126 personen bevatten. Aan elke laag is een bepaald uitkeringspercentage gekoppeld, welk percentage hoger is in de eerste laag en afloopt naar de zesde laag. De percentages bedragen 10%, 5%, 3%, 2%, 1% en 0,5%. De hoogte van het uit te keren bedrag is afhankelijk van het aantal Brickx dat de aangebrachte leden hebben gekocht. Dit is het passieve inkomen. Van dit passieve inkomen worden automatisch nieuwe Brickx gekocht.
Ad.5. Verdienmodel 5 – Profit Parts
Profit Parts betreft een private group, waaraan deelname alleen op uitnodiging mogelijk is. Profit Parts zijn beschikbaar voor nevenprojecten en –ondernemingen van PlanB4You, te weten Foodze, TokoJohny, PowerFuel, Pharma en FundingWall. De Profit Parts zijn alle aangekocht voor €0,01 en kunnen worden verkocht tegen de op het moment van verkoop geldende waarde. De waarde wordt bepaald door de vraag naar en het aanbod van de betreffende Profit Parts. De opbrengst van Profit Parts zou worden gebruikt om nieuwe ondernemingen en projecten op te starten.
- Rol medeverdachte en wijze van samenwerking
medeverdachte is de enige persoon die de dagelijkse activiteiten rond het concept PlanB4You bepaalde en aanstuurde. Hij is naar eigen zeggen de mastermind achter het concept. medeverdachte had tevens een bepalende rol in de uitvoering van het concept. Hij werkte daartoe samen met vrienden en familieleden. Zij hadden geen formeel dienstverband. Wel kregen zij van medeverdachte bepaalde vermogensbestanddelen in ruil voor hun werkzaamheden.
Ook gebruikte hij twee rechtspersonen als vehikel voor de activiteiten van het concept PlanB4You. De Belgische vennootschap Create Commerce BVBA werd op 7 februari 2013 overgenomen door onder meer naam, die geregistreerd werd als zaakvoerder van Create Commerce. In de praktijk had deze naam niets met deze onderneming van doen. medeverdachte mocht in verband met een eerder faillissement geen onderneming op zijn naam hebben in België en had daarom naam verzocht formeel als zaakvoerder geregistreerd te worden. medeverdachte was evenwel bij deze onderneming de feitelijk alles bepalende persoon. medeverdachte richtte op 6 maart 2014 in Nederland PlanB4You B.V. op, met hemzelf als formeel bestuurder en enig aandeelhouder. Schrabregs was ook hier feitelijk de alles bepalende persoon.
Voorinschrijving voor het concept PlanB4You was mogelijk vanaf 1 juli 2013 door het verschuldigde inlegbedrag te storten op de rekening van Create Commerce BVBA. Na de oprichting van PlanB4You B.V. en het openen van een bankrekening op naam van PlanB4You B.V. konden de inleggelden ook naar deze vennootschap worden overgemaakt. Tijdens beslagleggingen werden inleggelden ontvangen op de bankrekening van medeverdachte.
Bedrijfseconomische activiteiten
Naast de inleg van leden zou PlanB4You andere inkomsten genereren, waardoor het aan de leden toegezegde rendement kon worden behaald en uitbetaald. Inkomsten zouden worden behaald uit advertenties, projecten en nevenbedrijven. medeverdachte heeft verklaard voornemens te zijn geweest een grote onderneming op te zetten, die op alle behoeften in zou spelen. Advertentieruimte op de website zou pas worden verkocht, zo verklaarde medeverdachte vanaf 2014, als de website hoog genoeg in de Alexa-ranking zou staan, een graadmeter die aangeeft wat wereldwijd de meest bezochte websites zijn.
Een andere grote inkomstenbron zou ‘Toko Johny’ worden, een keten van restaurants met Surinaamse gerechten. Op bijeenkomsten en presentaties zijn eerder Roti-rollen verkocht, die volgens medeverdachte in de smaak vielen bij de leden en potentiële leden van PlanB4You.
PlanB4You zou zelfvoorzienend worden, waardoor leden nimmer bij externe ondernemingen zouden hoeven te consumeren. Diverse producten als cosmetica, verf en energiedrankjes zouden worden geproduceerd en verkocht. Kort na de start van PlanB4You is daadwerkelijk een webwinkel geopend waar allerlei producten konden worden aangeschaft. Denk hierbij aan cosmetica op basis van ezelinnenmelk, horloges en een gemotoriseerde speelgoedhelikopter. Andere projecten en nevenbedrijven, alsmede de verwerving van advertentie-inkomsten zijn nimmer opgestart dan wel verworven. Dit maakt dat de opbrengst die PlanB4You heeft gemaakt vanaf de start tot en met het jaar 2014 bestaat uit inleggeld van de leden, hetgeen om en nabij 5 miljoen euro bedraagt, en de opbrengst uit de webwinkel, welke om en nabij €50.000 beloopt.
Uitgaven
Tussen 1 juli 2013 en 31 december 2014 zijn diverse transacties verricht van de bankrekeningen van medeverdachte, PlanB4You B.V. en Create Commerce BVBA. Zo is ruim 1,2 miljoen uitbetaald aan leden, is ruim 1 miljoen overgeboekt naar de privéspaarrekening van medeverdachte en is ruim 8 ton besteed bij geld- en betaalautomaten, aan auto’s en aan vrienden en familieleden.
Het standpunt van het Openbaar Ministerie
De officieren van justitie hebben gerekwireerd tot bewezenverklaring van alle primair ten laste gelegde feiten. De oplichting in vereniging kan worden bewezen op grond van de bevindingen van de FIOD en de verklaringen van getuigen, waaruit blijkt dat verdachte de in de tenlastelegging genoemde oplichtingsmiddelen heeft ingezet. Verdachte exploiteerde geen goed lopende onderneming, maar verkocht gebakken lucht teneinde zichzelf te bevoordelen. Het concept PlanB4You is een ‘Ponzi scheme’ en dient aldus aangemerkt te worden als een verboden piramidespel, zoals bedoeld in de Wet op de Kansspelen. Enkele leden waren er immers van op de hoogte dat zij uitbetaald kregen van de inleg van latere leden. Nu de inleg van de leden is verworven door enig misdrijf, is het voorhanden hebben van die gelden aan te merken als witwassen. De misdrijven betreffen in kwestie de oplichting door verdachte en het deelnemen aan een piramidespel door alle leden van PlanB4You.
Het oordeel van de rechtbank
De rechtbank zal eerst beoordelen of de onder 1, 2 en 3 ten laste gelegde gedragingen op zich bewezen kunnen worden en vervolgens de vraag beantwoorden of de verdachte rechtspersoon deze ten laste gelegde strafbare feiten – al dan niet in vereniging – heeft gepleegd, met inachtneming van het bepaalde in artikel 51 Sr.
Feit 1: Oplichting
Gewekt vertrouwen
medeverdachte heeft door middel van het lanceren van het concept PlanB4You het vertrouwen gewekt dat de verdienmodellen het voorgespiegelde rendement zouden behalen. Hij kwam bovendien in persoon naar de meeste presentaties. Hiermee heeft medeverdachte, zo blijkt uit de verklaringen van aanwezigen, de indruk gewekt dat hij open stond voor kritische vragen en feedback niet schuwde. Door de informatie uit de presentaties te herhalen, veel informatie te verstrekken in korte tijd en rekenvoorbeelden te presenteren versterkte medeverdachte de verwachting dat binnen afzienbare tijd met PlanB4You aanvullend inkomen kon worden gegenereerd. Medeverdachte heeft zijn stellingen verder kracht bij gezet door herhaaldelijk te verklaren dat hij het concept in Nederland en België is begonnen, omdat in deze twee landen de strengste wetgeving voor ondernemingen en financiële producten van kracht is. In de tenlastelegging wordt hetgeen door medeverdachte zou zijn voorgewend uitgewerkt in acht feitelijke gedragingen die kunnen worden samengevat in de volgende vier categorieën:
- mededelingen over inkomsten van PlanB4You;
- mededelingen over dagwinsten;
- mededelingen over Profit Parts;
- mededelingen over uitbetalingen aan leden van PlanB4You.
Ad.1: mededelingen over inkomsten van PlanB4You
In de promotiefilmpjes, die PlanB4You via het eigen Youtube-kanaal beschikbaar heeft gesteld, werd medegedeeld dat PlanB4You inkomsten genoot uit advertenties, banners, publiciteit en projecten. Een deel van deze mededelingen is afgevlakt, zo hebben de raadsvrouwen aangevoerd. Dat verdachte op de live presentaties heeft verklaard, dat er nog geen advertentie-inkomsten werden gegenereerd, doet echter aan de leugenachtige aard van deze eerdere mededeling niet af, onder meer omdat gelet op het aantal leden verreweg het merendeel van deze leden moet zijn ingestapt alleen op basis van informatie die hen via het internet heeft bereikt en niet via de bijeenkomsten. Bovendien is gesteld noch gebleken dat ook de mededelingen over andere inkomsten dan advertentie-inkomsten zouden zijn afgevlakt.
Ad.2: mededelingen over dagwinsten
Via verschillende communicatiekanalen werd meegedeeld dat de verkoop van producten uit de webwinkel dermate veel zou opleveren, dat ten minste €0,30 winst per dag per Brickx aan de leden kon worden gegarandeerd. De gemiddelde dagwinst zou liggen op €1. Er is in de promotiefilmpjes van PlanB4You een rekensom gemaakt, waaruit volgde dat de dagopbrengst werd berekend door de opbrengsten uit publiciteit en projecten te delen door het totaal aantal actieve Brickx van alle leden. Doordat dagwinsten ook daadwerkelijk zijn gecommuniceerd aan de leden en op basis daarvan ook rendement is toegekend aan leden, is de indruk gewekt bij de leden dat dagelijks inkomen werd gegenereerd en dagelijks winst werd gemaakt.
Ad.3: mededelingen over Profit Parts
Via verschillende communicatiekanalen werd meegedeeld dat de Profit Parts gezien moesten worden alscrowd funding. Leden investeerden in PlanB4You, dat de geïnvesteerde gelden zou aanwenden om projecten en nevenbedrijven op te starten. De koers zou worden bepaald aan de hand van vraag en aanbod, en de meerwaarde na verkoop door het lid zou winst zijn. Dat de koers zou stijgen was zeker, nu de projecten en ondernemingen waarvoor deze gelden werden aangewend vanaf de start winstgevend zouden zijn. Om deze verwachting kracht bij te zetten heeft medeverdachte meermalen via nieuwsberichten op de website en Facebook aan de leden medegedeeld dat de opbouw van diverse Toko Johny’s aanstaande was.
Ad.4: mededelingen over uitbetalingen aan leden van PlanB4You
Aan de leden is voorgehouden dat zij op termijn hoge inkomsten konden genieten uit PlanB4You. Meerdere leden hebben verklaard te hebben deelgenomen vanwege de winstverwachting en het hoge rendement dat hen gegarandeerd werd. Op de website van PlanB4You werd de dagwinst vermeld en in het persoonlijke account van ieder lid werd vermeld hoeveel dat lid reeds aan extra inkomen had verdiend. Dit waren grote bedragen die bovendien exponentieel groeiden. Om deze mededelingen kracht bij te zetten heeft medeverdachte uitbetalingen verricht aan leden. Tussen 1 juli 2013 en 31 december 2014 is ruim 1,2 miljoen euro uitbetaald aan leden.
De werkelijkheid
De werkelijkheid achter het concept PlanB4You was op de volgende onderdelen anders dan de gewekte indruk.
Inkomsten van PlanB4You, de webwinkel en dagwinsten
Niets van de mededelingen over inkomsten uit advertenties, banners, publiciteit en projecten was waar, zo heeft medeverdachte ter terechtzitting bekend. De advertentieruimte op de website was niet verkocht, PlanB4You heeft geen projecten opgestart en van enige substantiële opbrengst uit de webwinkel is niet gebleken. Het geld dat in de webwinkel werd uitgegeven bestond bovendien vooral uit virtueel geld, te weten het verplicht uit te geven kwart deel van de winst die, zoals het aan de leden werd voorgespiegeld, zou zijn gemaakt met hun inleg op klikblokjes en Brickx. In werkelijkheid werd er geen winst gemaakt, zodat de inkomsten van de webshop bestonden uit niet-bestaand geld, terwijl de producten die de webshop inkocht en aan leden toezond met bestaand geld moesten worden ingekocht. De inkomsten van PlanB4You bestonden voor een verwaarloosbaar deel uit gelden die niet zijn ingelegd door de leden, maar anderszins zijn verworven. De verkoop van producten was minimaal. Van winst was al helemaal geen sprake. Dagwinsten werden verzonnen door medeverdachte en door hem, voorafgaand aan iedere maand, doorgegeven aan de website-beheerder, die de bedragen op verzoek van medeverdachte per dag op de website heeft weergegeven. Aldus is de indruk gewekt bij de leden dat dagelijks winst werd gemaakt uit de webwinkel. Dit betekent dat de inkomsten van PlanB4You vanaf de start tot en met 2014 bestaan uit inleggeld van de leden, hetgeen ongeveer 5 miljoen euro bedraagt, en uit de opbrengsten uit de webwinkel, die ongeveer €50.000 belopen.
Geen opgestarte projecten en ondernemingen
Er zijn geen projecten gestart of nevenondernemingen opgericht. De gelden die de leden hebben ingelegd ten behoeve van de Profit Parts zijn, net als de overige inleggelden, op de rekeningen van medeverdachte en zijn vennootschappen terecht gekomen, en daarmee is nimmer geïnvesteerd in bedrijfseconomische activiteiten. medeverdachte heeft deze informatie structureel achtergehouden, terwijl alleen hij wist dat van de opstart van winstgevende projecten en ondernemingen geen sprake was.
Geen bedrijfsplan of toetsing
Voor het concept PlanB4You is nimmer een bedrijfsplan opgesteld en het concept PlanB4You is nimmer door een professional getoetst. Er is geen administratie bijgehouden. Pas nadat een strafrechtelijk onderzoek tegen medeverdachte en zijn medeverdachten was gestart heeft hij ervoor gekozen eenquick scan van het concept PlanB4You uit te laten voeren door een forensisch onderzoeksbureau. Desondanks heeft medeverdachte tijdens bijeenkomsten gesproken over een bedrijfscontrole, uitgevoerd door het gerenommeerde advocatenkantoor naam advocatenkantoor, waar zijn partner werkzaam is, welke controle zo hebben geleid tot het oordeel dat het een legitiem bedrijfsconcept zou zijn. Van een controle door naam advocatenkantoor is echter nimmer sprake geweest.
Privé-uitgaven
Ondanks uitgebleven zakelijke investeringen heeft medeverdachte wel op grote schaal privé-uitgaven gedaan, bestaande uit de aanschaf van onder meer een Maserati, Porsche en een Mini Cooper voor zichzelf, zijn familie en zijn vrienden. Ook heeft medeverdachte de nodige gelden aangewend ten behoeve van de betaling van de woningen van hem, zijn familie en zijn vrienden, en heeft hij hoge bedragen opgenomen bij geldautomaten en uitgegeven middels betaalautomaten, onder meer op diverse vakanties, waarbij gebruik werd gemaakt van rekeningen waarop nagenoeg niets anders binnenkwam dan inleggelden van leden. Tussen 1 juli 2013 en 31 december 2014 is ruim 1 miljoen euro overgeboekt naar de privéspaarrekening van medeverdachte en is ruim 8 ton euro besteed bij geld- en betaalautomaten, aan auto’s en aan vrienden en familieleden. De leden van PlanB4You waren van deze bestedingen niet op de hoogte, zo blijkt uit de verklaringen die meerdere leden hebben afgelegd, inhoudende dat zij nooit zouden hebben deelgenomen aan het concept PlanB4You en hun inleggeld hebben betaald indien zij zouden hebben geweten dat deze gelden aangewend zouden worden voor privédoeleinden.
De oplichtingsmiddelen
Gelet op het bovenstaande staat vast dat medeverdachte in strijd met de waarheid mededelingen heeft gedaan over het concept PlanB4You. De volgende vraag, die moet worden beantwoord, is of medeverdachte hierbij gebruik heeft gemaakt van één van de wettelijke oplichtingsmiddelen. Net als de officieren van justitie en de raadsvrouwen zal de rechtbank haar beoordeling beperken tot de oplichtingsmiddelen listige kunstgrepen en het samenweefsel van verdichtsels, aangezien de in de tenlastelegging verfeitelijkte gedragingen kennelijk op deze middelen betrekking hebben.
Er is sprake van listige kunstgrepen in geval van een of meer bedrieglijke handelingen, geschikt om leugenachtige voorwendsels en valse voorstellingen ingang te doen vinden en daaraan kracht bij te zetten.
Voor het antwoord op de vraag, of uit door verdachte gebezigde leugenachtige mededelingen kan worden afgeleid dat leden van PlanB4You door een samenweefsel van verdichtsels werden bewogen tot afgifte van geldbedragen, komt het aan op alle omstandigheden van het geval. Tot die omstandigheden behoren de vertrouwenwekkende aard, het aantal en de indringendheid van de geheel of gedeeltelijk onware mededelingen in hun onderlinge samenhang, de mate waarin de in het algemeen in het maatschappelijk verkeer vereiste omzichtigheid degene tot wie de mededelingen zijn gericht aanleiding had moeten geven de onwaarheid te onderkennen of zich daardoor niet te laten bedriegen en de persoonlijkheid van het slachtoffer.
Listige kunstgrepen
De rechtbank acht in het bijzonder het fingeren van de dagwinsten op de website van PlanB4You een bedrieglijke handeling, die geschikt is om het leugenachtige voorwendsel van een winstgevend concept en de valse voorstelling daarvan in rekenvoorbeelden bij leden ingang te doen vinden en daaraan kracht bij te zetten. Hetzelfde geldt voor het fingeren van een koers van de Profit Parts, terwijl de waardevermeerdering in feite werd gegenereerd op grond van een te manipuleren rekenmodel. Gelet hierop heeft medeverdachte zich bediend van listige kunstgrepen, waarbij overigens niet is bedoeld te oordelen dat deze zich hebben beperkt tot de twee hierboven weergegeven voorbeelden.
Samenweefsel van verdichtsels
Voor de beoordeling van dit oplichtingsmiddel beschouwt de rechtbank het concept PlanB4You als één geheel. Als wordt gekeken naar het totaal aan mededelingen, en dan in het bijzonder de garanties ten aanzien van te behalen rendementen, afgezet tegen de bedrijfseconomische werkelijkheid, dan kan niet anders dan worden geconcludeerd dat sprake is van een samenweefsel van verdichtsels. De wijze waarop deze mededelingen werden gepresenteerd heeft bovendien bijgedragen aan hun vertrouwenwekkende en indringende aard. Te meer nu het concept zich volgens medeverdachte nog in een opstartfase bevond, had van hem een veel grotere terughoudendheid verwacht mogen worden.
Causaal verband
Leden van PlanB4You hadden slechts de behoefte om aanvullend inkomen te verdienen, zo verklaren zij. Het voorwenden van alle bestaande dan wel aanstaande inkomsten heeft, gelet op hun motief tot deelname, bijgedragen aan het uiteindelijke besluit van leden om in te stappen. Fictie werd immers gepresenteerd als werkelijkheid met een aantrekkelijk geldelijk voordeel in het verschiet. De mededelingen hebben bovendien een dermate vertrouwenwekkende werking gehad, dat zij er bij vele leden toe hebben geleid dat zij aan het concept PlanB4You zijn blijven meedoen. Dat een enkeling heeft verklaard het concept PlanB4You te doorzien en te vermoeden dat het niet klopte, doet aan dit oordeel niet af, nu alle betalende leden van PlanB4You ten minste ten aanzien van de dagwinsten en de koersbepaling van de Profit Parts zijn voorgelogen. Dit betekent dat het overgrote deel van de leden is bewogen tot afgifte van inleggelden door een samenweefsel van verdichtsels, waar enige listige kunstgrepen als het ware onderdeel van uitmaken. Een klein deel van de leden heeft het samenweefsel van verdichtsels mogelijk doorzien, maar wordt geacht dan ten minste bewogen te zijn tot afgifte van inleggelden door listige kunstgrepen. Immers, ook een tactisch vroege deelname aan een vermoed onhoudbaar netwerk marketing concept, met de verwachting te kunnen verdienen voordat het concept omvalt, veronderstelt dat de aanbieder zich houdt aan zijn eigen spelregels.
Oogmerk bevoordeling
Nu medeverdachte heeft ontkend het oogmerk te hebben gehad om zichzelf dan wel een ander te bevoordelen, dient de rechtbank te toetsen in hoeverre zijn gedragingen naar hun uiterlijke verschijningsvorm zijn gericht op een dergelijke bevoordeling. Daarbij betrekt de rechtbank de volgende feiten en omstandigheden. Het concept PlanB4You is vanaf juli 2013 op de markt gepresenteerd en is in oktober 2013 van start gegaan, ondanks dat daarvoor geen bedrijfsplan op papier is uitgewerkt. Het beweerdelijke voornemen om projecten en nevenondernemingen op te zetten is nimmer gerealiseerd, ondanks dat herhaaldelijk tijdens bijeenkomsten en via de sociale media is gecommuniceerd dat dit wel het geval was. Gedurende deze gehele periode bleven de inleggelden binnenstromen. Het beschikbare startkapitaal liep al snel in de miljoenen. Ook dit royale startkapitaal heeft medeverdachte er niet toe bewogen het concept PlanB4You deugdelijk uit te werken en de aanverwante projecten en ondernemingen daadwerkelijk op te starten. medeverdachte heeft nagenoeg geen zakelijke uitgaven gedaan met de inleggelden. Daarentegen heeft hij wel veelvuldig hoge privé-uitgaven gedaan met de inleggelden van de leden. Gelet hierop zijn de gedragingen van medeverdachte er naar hun uiterlijke verschijningsvorm op gericht geweest om hemzelf en anderen te bevoordelen en had hij dus het vereiste oogmerk van bevoordeling.
Conclusie
Gelet op het bovenstaande heeft medeverdachte door listige kunstgrepen en/of een samenweefsel van verdichtsels de leden van PlanB4You bewogen tot afgifte van meerdere geldbedragen. De rechtbank komt tot een bewezenverklaring ten aanzien van ‘de leden van/deelnemers aan PlanB4You’ en aangezien de nadere specificering van bij naam genoemde leden daaronder valt, zal dit laatste onderdeel niet afzonderlijk bewezen worden verklaard. Naar het oordeel van de rechtbank laat het handelen van de verdachte zich kwalificeren als oplichting in de zin van artikel 326, eerste lid, van het Wetboek van Strafrecht.
Feit 2: Piramidespel
Bij de beoordeling van de vraag, of de exploitatie door verdachte van het concept PlanB4You aangemerkt dient te worden als de exploitatie van een piramidespel, betrekt de rechtbank in de eerste plaats het kader uit de Wet op de Kansspelen en voorts hetgeen daarover in de parlementaire geschiedenis is overwogen.
Het toetsingskader
Artikel 1a, tweede lid, van de Wet op de Kansspelen bepaalt dat onder een piramidespel wordt verstaan ‘een gelegenheid waarbij deelnemers een goed afgeven of een verplichting aangaan teneinde daaruit een voordeel te verwerven dat geheel of ten dele afhankelijk is van de afgifte van een goed of het aangaan van een verplichting door latere deelnemers’. De kern van een piramidespel is, zo leidt de rechtbank af uit de Memorie van Toelichting, dat deelnemers moeten trachten door middel van een opschuifsysteem aan de top van een piramide te komen, en dat het opschuifsysteem zo werkt dat de deelnemers of organisatoren steeds nieuwe deelnemers werven, die vervolgens een bedrag betalen aan de deelnemer die hen heeft geworven en/of aan deelnemers of organisatoren die zich hoger in de piramide bevinden.
Gegeven deze overwegingen van de wetgever gaat de rechtbank ervan uit dat, om van een piramidespel als bedoeld in de aangehaalde wetsbepaling te kunnen spreken, de deelnemers moeten begrijpen dat het telkens werven van nieuwe deelnemers een voorwaarde is om de voorgespiegelde rendementen te blijven behalen.
Een ‘Ponzi scheme’
Gelegenheden, systemen of concepten waarbij het halen van voorgespiegelde rendementen de factoafhankelijk is van de inleg van geld door latere deelnemers, omdat de bedragen die worden uitgekeerd aan eerdere deelnemers met name worden voldaan uit de inleg van nieuwe deelnemers, terwijl de deelnemers wordt voorgespiegeld dat de hoge rendementen worden behaald met slimme investeringen, vallen niet onder het begrip piramidespel, omdat de deelnemers geen weet van hebben van het feit dat hun rendement afhankelijk is van inleg door nieuwe deelnemers. Dergelijke systemen worden aangeduid als ‘Ponzi scheme’ of ‘Ponzifraude’.
De termen ‘Piramidespel’ en ‘Ponzi scheme’ worden soms ten onrechte als inwisselbare begrippen gehanteerd. Hoewel ze overeenkomsten hebben, zijnde dat het rendement van de eerdere deelnemers afhankelijk is van de toestroom van nieuwe deelnemers en dat de eerste groep deelnemers grote rendementen kan behalen terwijl de laatste - doorgaans veel grotere - groep deelnemers het nakijken heeft, omdat er altijd een moment komt waarop er geen of nauwelijks nieuwe deelnemers bijkomen uit wiens inleg hun rendement zou moeten zijn voldaan, is het essentiële verschil dat het de deelnemers aan een piramidespel - in elk geval in enige mate - duidelijk is dat hun rendement afhankelijk is van de inleg van aan te brengen nieuwe deelnemers en geldt dat juist niet voor de deelnemers aan een ‘Ponzi scheme’.
Het concept PlanB4You
Het concept PlanB4You is in essentie een ‘Ponzi scheme’. Er is de leden voorgehouden dat er geld werd verdiend met advertenties, publiciteit, verkoop uit de webshop en projecten, en dat er dagelijks winst werd gemaakt die ook aan de leden werd uitgekeerd, terwijl van dergelijke bedrijfseconomische activiteiten en geldelijke opbrengsten geen of nauwelijks sprake was. Leden werden de facto betaald uit de inleggelden van latere leden.
De rechtbank is van oordeel dat het concept PlanB4You, nu dat als een geheel werd aangeboden, ook als een geheel moet worden beoordeeld. Hoewel de leden aanvullend rendement werd beloofd als zij nieuwe leden zouden aanbrengen, te weten via verdienmodel 3 (het ‘actief inkomen’) en verdienmodel 4 (het ‘passief inkomen’), en in die zin gelegenheid werd gegeven om, zoals artikel 1a, tweede lid, van de Wet op de Kansspelen stelt, een voordeel te verwerven dat deels afhankelijk was van de afgifte van een goed door latere deelnemers, blijkt uit de rekenvoorbeelden in het dossier dat dit aanvullende rendement in financiële zin in grote mate ondergeschikt was aan het rendement dat kon worden behaald met het klikblokje, de Brickx en de Profit Parts van het lid zelf. Het aanbrengen van nieuwe leden stond geenszins op de voorgrond. Vanuit PlanB4You is, zo volgt uit meerdere getuigenverklaringen en informatiemateriaal van PlanB4You, telkens benadrukt dat er geen verplichting bestond om nieuwe leden te werven en dat het bijbehorende verdienmodel optioneel was. Dit ondergeschikte karakter is ook bij de leden bekend. Leden spreken bovendien niet of nauwelijks over het aanbrengen van andere leden. De leden legden dan ook geen geld in in PlanB4You ‘teneinde’ een voordeel te verwerven dat afhankelijk was van de inleg door nieuwe leden, maar ‘teneinde’ geld te verdienen uit het klikblokje, de Brickx en Profit Parts, doordat hen werd voorgehouden dat PlanB4You winst maakte die aan de leden werd uitgekeerd.
Gegeven het voorgaande acht de rechtbank de toezeggingen en werking van verdienmodel 3 en 4 van dermate ondergeschikt belang, dat PlanB4You als geheel niet kan worden aangemerkt als een piramidespel als bedoeld in de Wet op de Kansspelen. Het onder 2 ten laste gelegde kan dan ook niet worden bewezen. verdachte wordt hiervan vrijgesproken.
Feit 3: Witwassen
Voorwerp
De officieren van justitie hebben in hun requisitoir het volgende vermeld: ‘Bij alle verdachten is het voorwerp ten aanzien waarvan de witwashandelingen plaatsvinden een geldbedrag, en goederen als auto’s.’ Vervolgens hebben zij gerekwireerd tot een bewezenverklaring met betrekking tot alleen een geldbedrag en wordt er over auto’s niets meer opgemerkt. Gelet op de redactie van de tenlastelegging is het onderdeel met betrekking tot de auto’s subsidiair opgevoerd. Gelet hierop zal de rechtbank eerst het primair ten laste gelegde ‘een of meer geldbedrag(en) (van) (in totaal) (minstens) €3.158.061’ beoordelen.
Herkomst
De rechtbank begrijpt dat het in de tenlastelegging genoemde geldbedrag betrekking heeft op een deel van de inleggelden van de leden van PlanB4You. Gelet op hetgeen onder 4.3.2. is overwogen kan worden bewezen dat al deze inleggelden afkomstig zijn uit oplichting. De officieren van justitie hebben gesteld dat deze inleggelden mede afkomstig zijn uit het misdrijf deelname aan een piramidespel door de leden. Aangezien de rechtbank het concept PlanB4You niet kwalificeert als een piramidespel als bedoeld in de Wet op de kansspelen, wordt deze stelling verworpen.
De kwalificatie-uitsluitingsgrond
Bovenbedoelde oplichting is medegepleegd door onder anderen medeverdachte, PlanB4You B.V. en Create Commerce BVBA. Dit betekent dat voor deze verdachten sprake is van een eigen misdrijf. De verdediging van medeverdachte heeft in dit verband een beroep gedaan op recente rechtspraak van de Hoge Raad over de kwalificatie-uitsluitingsgrond. Die rechtspraak komt erop neer dat, als een verdachte een voorwerp heeft verworven of voorhanden gehad terwijl aannemelijk is dat dat voorwerp onmiddellijk afkomstig is uit een door hem zelf begaan misdrijf, uit de motivering van het oordeel, dat sprake is van witwassen, moet kunnen worden afgeleid dat de verdachte het voorwerp niet slechts heeft verworven of voorhanden heeft gehad, maar dat zijn gedragingen ook kennelijk gericht zijn geweest op het daadwerkelijk verbergen of verhullen van de criminele herkomst van het voorwerp.
In dit geval hebben de verdachten de inleggelden niet slechts verworven en voorhanden gehad, maar hebben zij daarmee ook allerlei transacties verricht of laten verrichten. Er zijn bedragen geboekt van en naar rekeningen van de verdachten en van en naar rekeningen van derden, zowel in Nederland als in België. Bovendien zijn er bedragen contant opgenomen en daarmee betalingen verricht in winkels. Gelet hierop is eveneens sprake van het overdragen en omzetten van bedragen. Aangezien de tenlastelegging zich beperkt tot transacties die zijn verricht in Nederland en België, zullen de transacties die in het dossier worden beschreven als verricht buiten deze landen niet bewezen kunnen worden verklaard. Dit overdragen en omzetten heeft overigens overduidelijk niet plaatsgevonden onder omstandigheden die niet wezenlijk verschillen van gevallen waarin een verdachte, die een bepaald misdrijf heeft begaan en die daarmee de door dat misdrijf verkregen voorwerpen verwerft of voorhanden heeft, zich automatisch ook schuldig zou maken aan het witwassen van die voorwerpen. In zoverre zal het beroep op de kwalificatie-uitsluitingsgrond dan ook worden verworpen.
Op verschillende momenten is beslag gelegd op tegoeden op rekeningen van de verdachten. Van in ieder geval een deel van de inleggelden kan niet worden vastgesteld dat er voorafgaand aan dit beslag al transacties mee hebben plaatsgevonden. Dit betekent dat ten aanzien van dat deel wel sprake is van het enkel verwerven en voorhanden hebben van bedragen onmiddellijk afkomstig uit eigen misdrijf. Aangezien niet kan worden vastgesteld dat deze gedragingen ook kennelijk gericht zijn geweest op het daadwerkelijk verbergen of verhullen van de criminele herkomst van deze bedragen, kunnen deze gedragingen niet als witwassen worden gekwalificeerd. In zoverre zal het beroep op de kwalificatie-uitsluitingsgrond dan ook worden gehonoreerd.
Gewoonte
Blijkens de wetsgeschiedenis is sprake van een gewoonte bij een pluraliteit van feiten die niet slechts toevallig op elkaar volgen, maar onderling in zeker verband staan, zowel voor wat betreft de objectieve aard van de feiten als voor wat betreft de subjectieve gerichtheid van de dader, zijnde de neiging van de dader om het feit steeds weer te begaan. Gelet op de wijze waarop verdachte en medeverdachten de inleggelden hebben verworven, vervolgens die gelden hebben door geboekt en besteed, alsmede de lange periode waarbinnen dit met grote regelmaat plaatsvond, is naar het oordeel van de rechtbank sprake van een gewoonte.
Conclusie
Het geldbedrag, waarmee de te kwalificeren witwasgedragingen zijn verricht, kan op grond van het dossier en het verhandelde ter zitting niet exact worden vastgesteld. Wel stelt de rechtbank vast dat het ten minste 3 miljoen euro bedraagt. Gelet op het voorgaande acht de rechtbank het medeplegen van gewoontewitwassen van geldbedragen bewezen, zoals hierna in rubriek 5. is vermeld.
De strafbaarheid van Create Commerce ex artikel 51 van het Wetboek van Strafrecht
Feit 2
Eerder is geconcludeerd dat het onder 2 ten laste gelegde geen bewezenverklaring van een strafbare gedraging oplevert. Reeds hieruit volgt dat niet kan worden bewezen dat verdachte dit ten laste gelegde feit heeft begaan en dat hiervoor een vrijspraak moet volgen.
Feit 1 en 3
Met inachtneming van de maatstaven ter bepaling of een strafbare gedraging in redelijkheid aan een rechtspersoon kan worden toegerekend ingevolge art 51 (HR 21 oktober 2003, ECLI:NL:HR:2003:AF7938 en 2016:733) overweegt de rechtbank al volgt.
Uit het overwogene volgt dat Create Commerce samen met PlanB4You B.V. dienden als vehikels voor de oplichtings- en witwasgedragingen van medeverdachte en zijn medewerkers. Zij dienen geen ander doel dan dat. medeverdachte was de feitelijke daadwerkelijke bepaler van de gang van zaken bij deze rechtspersonen en tot in detail verantwoordelijk voor en actief betrokken bij de uitvoering daarvan. De formele bestuurder (zaakvoerder) van Create Commerce was weliswaar een andere persoon, maar deze was speciaal en louter met het oog op deze hoedanigheid geworven door medeverdachte zelf, was op de hoogte van de rol van medeverdachte bij Create Commerce en had hiermee ingestemd.
Hieruit volgt dat deze strafbare gedragingen mede hebben plaatsgevonden en zijn verricht in de sfeer van deze verdachte rechtspersoon. Zij kunnen derhalve worden toegerekend aan die rechtspersoon. Uit de feitelijke gang van zaken binnen deze rechtspersoon als hiervoor is omschreven, volgt tevens dat het ten laste gelegde oogmerk op de oplichting en het opzet op het gewoontewitwassen kan worden toegerekend aan deze rechtspersoon.
Medeplegen feit 1 en 3
Uit het overwogene leidt de rechtbank af dat sprake is geweest van een nauwe en bewuste samenwerking tussen de verdachte rechtspersoon, PlanB4You B.V., medeverdachte en zijn medewerkers alsmede een ook daarop gericht opzet van de verdachte rechtspersoon. Dit betekent dat het onder 1 en 3 ten laste gelegde medeplegen van oplichting en gewoontewitwassen van geldbedragen kan worden bewezen. zoals hierna in rubriek 5. is vermeld.
Bewezenverklaring
- Feit 1: medeplegen van oplichting, meermalen gepleegd;
- Feit 3: medeplegen van gewoontewitwassen.
Strafoplegging
Gezien de ernst van het feit zou een geldboete van aanzienlijke omvang op zijn plaats zijn. De rechtbank heeft er kennis van genomen dat Create Commerce tevens in België is vervolgd en dat aldaar beslag is gelegd op vermogensbestanddelen van Create Commerce. De rechtspersoon is inmiddels – zij het nog niet onherroepelijk – strafrechtelijk veroordeeld tot een geldboete van €540.000 en verbeurdverklaring van €346.454,26. Ook is de ontbinding van de rechtspersoon uitgesproken.
Derhalve is de rechtbank van oordeel dat oplegging van geldboete in de onderhavige zaak geen redelijk strafrechtelijk doel meer kan dienen. De rechtbank zal dan ook afzien van de oplegging van een geldboete.
Lees hier de volledige uitspraak.
